یکی از چالش های متنوع و شگفت انگیزی که امروزه  با آن مواجه هستیم ، نحوه درک و برخورد مناسب با تحولات جدید فناوری است . ما در آغاز یک تحول بزرگ هستیم که می تواند تغییرات گسترده و عمیقی را در ابعاد مختلف حیات بشری نظیر روش زندگی ، شیوه کار کردن و نحوه ارتباط با دیگران به دنبال داشته باشد و خالق یک دنیای جدید گردد . دنیایی که مملو از داده و دستگاه های متصل به اینترنت خواهد بود که هر یک قادر به جمع آوری و پردازش اطلاعات  در مقیاس بسیار گسترده ای می باشند .  هم اینک حجم داده تولید شده توسط تلفن های هوشمند ، دوربین های دیجیتال ، حسگرها و شبکه های اجتماعی بیش از هر زمان دیگری است . حجم اطلاعات تولید شده در طی 18 ماه ،  بیش از تمامی داده تولید شده از بدو خلقت بشر  است . حجم آپلود فایل های ویدیویی بر روی یوتیوب تنها در سه دقیقه بیش از تولید فیلم در تمامی استودیوهای هالیوود درطی یک سال است .  انفجار اطلاعات قطعا شیوه کار کردن ما را در آینده تغییر خواهد داد و بسیاری از مشاغل فعلی حذف و مشاغل جدیدی ایجاد خواهد شد . داده ، ماده خام بسیاری از فعالیت ها نظیر اتوماسیون ، هوشمندترشدن کارها و هوش مصنوعی خواهد شد . مطالعه ای که اخیر توسط دانشگاه اکسفورد انجام شده است ، نشان می دهد که بیش از 35 % تمامی مشاغل در انگلستان در طی 20 سال آینده در معرض ریسک به دلیل اتوماسیون می باشند .
از این تحولات بزرگ با نام انقلاب صنعتی چهارم نام برده می شود . ابعاد ، مقیاس و پیچیدگی این تحول بزرگ نشان دهنده این موضوع است که چهارمین انقلاب صنعتی مشابه چیزهایی که تاکنون بشر تجربه کرده است ، نخواهد بود . نقاط مشترک و وجه تمایز این تحول بزرگ با انقلاب های بزرگ گذشته و همچنین آشنایی با فناوری هایی که دارای نقشی تعیین کننده می باشند از جمله موضوعات مورد علاقه  بسیاری از متخصصان ، خصوصا کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد . چراکه فونداسیون اصلی این انقلاب با تکیه برانقلاب دیجیتال و دستاوردهای ملموس آن بنا نهاده شده است .
 ما همچنان درگیر درک کامل سرعت و وسعت این انقلاب جدید هستیم . وجود امکانات نامحدود جهت ارتباط میلیون ها انسان توسط دستگاه های موبایل ، افزایش بی سابقه توان پردازش، توانمندی های ذخیره سازی و دستیابی به دانش ، سرعت و وسعت این انقلاب را به مراتب بیش از نمونه های پیشین کرده است . تاثیر متقابل پیشرفت های تکنولوژیکی بر یکدیگر ، پوشش فیلدهایی با گستره وسیع نظیر هوش مصنوعی ، رباتیک ، اینترنت اشیاء ، وسایط نقلیه خودمختار ، چاپ سه بعدی ، نانوتکنولوژی ، بیوتکنولوژی ، علم مواد ، ذخیره سازی انرژی و محاسبات کوانتومی ، صرفا نمونه های اندک از دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم است که گرچه ممکن است برخی از نوآوری های فوق در مراحل ابتدایی باشند ولی هم اینک با رسیدن به  یک نقطه عطف ، می توانند یکدیگر را در ترکیبی از دنیای فیزیکی ، مجازی و بیولوژیکی تقویت نمایند .
با ظهور مدل های جدید کسب و کار، تغییر اولویت ها ، اصلاح سیستم های تولید، مصرف، حمل و نقل و عرضه شاهد بروز تغییرات عمیق در تمام صنایع خواهیم بود . همچنین در جبهه اجتماعی ، شاهد یک شیفت پاردایم جدی در حوزه های متنوع کاری و ارتباطی می باشیم . این حجم از تغییرات در مقایسه با گذشته از لحاظ اندازه ، سرعت و دامنه  بی سابقه و تاریخی  است . پیچیدگی و همبستگی بین تحولات در بخش های مختلف، به این معنی است که تمام ذینفعان جامعه جهانی ( به عنوان نمونه دولت ها و بنگاه های کسب و کار) مسئولیت کار با یکدیگر برای درک بهتر روند پیش رو را دارند . آشنایی با دستاوردها و تاثیرات مثبت و منفی  انقلاب صنعتی چهارم برای تمامی کسانی که علاقه مند به آینده هستند و تمایل به استفاده از فرصت های این تحول بزرگ و ایجاد یک جایگاه بهتر را دارند ، بسیار حیاتی است . 

انقلاب صنعتی چهارم و ویژگی های بارز آن
بسیاری از دانشگاهیان و متخصصان تحولاتی را که از آن به عنوان چهارمین انقلاب صنعتی یاد می شود را به عنوان بخشی از انقلاب صنعتی سوم در نظر می گیرند و اعتقاد چندانی به واژه "انقلاب صنعتی چهارم" ندارد . در مقابل ، بسیاری از اهل فن بر این باورند که به سه دلیل عمده یک انقلاب صنعتی چهارم و منحصربفرد در حال ظهور است . پروفسور Klaus Schwab ، موسسس و مدیراجرایی مجمع جهانی اقتصاد کتابی با عنوان The Fourth Industrial Revolution منشتر کرده است که در آن بطور کامل ویژگی ها و وجه تمایز چهارمین انقلاب صنعتی  را نسبت به سه انقلاب گذشته تشریح کرده است .  در شکل 1 ، بطور خلاصه به برخی از این دلایل اشاره شده است . 


 انقلاب صنعتی چهارم با نگاهی به تحولات پیشین
واژه انقلاب نشان دهنده تغییرات ناگهانی و بنیادی است . زمانی که فناوری های جدید و روش های درک جهان، باعث ایجاد تغییرات عمیق و گسترده در سیستم های اقتصادی و ساختارهای اجتماعی می شود ، زمینه بروز یک انقلاب فراهم می گردد . تاکنون ، شاهد بروز انقلاب های متعددی در تاریخ بوده ایم . تغییراتی که هر یک در برهه ای از تاریخ ( به عنوان یک چارچوب مرجع ) اتفاق افتاده و سال ها هم بطول انجامیده است . اولین تغییر عمیق در زندگی انسان ( گذار از دوران شکار برای تامین مایحتاج روزانه به دوران کشاورزی ) حدود 10،000 سال قبل اتفاق افتاد . این تحول بزرگ با اهلی کردن حیوانات آغاز گردید . انقلاب کشاورزی با ترکیب تلاش انسان و حیوان ، باعث بروز تحولات گسترده تری  در حوزه های مختلفی نظیر تولید مواد غذایی ، حمل و نقل و ارتباطات گردید و بهبود محصولات غذایی ، رشد جمعیت ، توسعه محل سکونت انسان ، پیدایش شهر نشینی و توسعه شهرها را به دنبال داشت . پس از انقلاب کشاورزی ، شاهد بروز یک سری دومینو مانند از تحولات بزرگ صنعتی بودیم که شروع آنها به نیمه دوم قرن 18 برمی گردد . سرآغاز این تحولات بزرگ با گذار از دوران تمرکز بر قدرت عضلانی به قدرت مکانیکی شروع گردید تا عصر حاضر که شاهد انقلاب صنعتی چهارم هستیم که مهمترین دستاورد آن ، توسعه قدرت شناختی در جهت تقویت و تکثر تولیدات انسانی است .  در شکل 2 ، ویژگی چهار انقلاب صنعتی از آغاز تاکنون نشان داده شده است .


اولین انقلاب صنعتی، از سال 1760 شروع و تا حوالی سال 1840 ادامه یافت . در این دوران به دنبال ابداع موتور بخار ، شاهد ساخت و راه اندازی خطوط ریلی بودیم که ماحصل آن تولید مکانیکی بود . دومین انقلاب صنعتی  از اواخر قرن نوزدهم شروع و تا ابتدای قرن بیستم ادامه یافت . در این دوران به دنبال ابداع جریان الکتریسیته ، امکان تولید انبوه  و راه اندازی خطوط مونتاژ فراهم گردید . سومین انقلاب صنعتی در دهه 1960 میلادی آغاز گردید که معمولا از آن با نام انقلاب دیجیتالی و یا کامپیوتر نام برده می شود . توسعه نیمه هادی ها ، محاسبات مبتنی بر مین فریم ها ( دهه 1960 ) ، محاسبات مبتنی بر کامپیوترهای شخصی ( ده های 1970 و 1980 ) و اینترنت ( دهه 1990 ) از جمله دستاوردهای مهم این دوران می باشد .  
با توجه به تعاریف مختلف و استدلال های علمی مورد استفاده برای توصیف سه انقلاب صنعتی تاکنون، بسیاری از اهل فن و کارشناسان بر این باور هستند که ما در آغاز یک انقلاب صنعتی چهارم هستیم که از اوایل قرن حاضر شروع شده است و کاملا متکی بر انقلاب دیجیتالی است . در این انقلاب ، ما شاهد اینترنتی به مراتب وسیع تر و فراگیرتر با توان بالا و تاکید بر نقش محوری موبایل اینترنت ، کوچک تر شدن حسگرها ، افزایش توان حسگرها ، کاهش قیمت حسگرها ، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین خواهیم بود.

ریشه ها و زمینه های انقلاب صنعتی چهارم 
فن آوری های دیجیتال که سخت افزار، نرم افزار و شبکه های کامپیوتری را در هسته خود دارند جدید نیستند، اما در مقایسه با انقلاب صنعتی سوم، آنها پیچیده تر و یکپارچه تر شده اند تا زمینه را برای بروز تحولات بزرگ در جوامع و اقتصاد جهانی به دنبال داشته باشند . این مهم ترین دلیلی است که پروفسور Erik Brynjolfsson و Andrew McAfee در دانشگاه MIT از آن به عنوان دوران  the second machine age نام می برند . عنوان کتابی با همین نام که توسط ایشان در سال 2014 منتشر شده است  و در آن به این موضوع مهم اشاره شده است که جهان هم اینک در یک نقطه عطف قرار گرفته است که اثرات این فناوری های دیجیتال با " نیروی کامل" از طریق اتوماسیون و ایجاد "چیزهای بی سابقه " آشکار خواهد شد.
در آلمان بحث بر روی  Industry 4.0  مدت زمانی است که آغاز شده است . واژه ای که اولین مرتبه در نمایشگاه هانور و در سال 2011 مطرح گردید تا به کمک آن توضیح داده شود که چگونه این انقلاب می تواند سازمان زنجیره ارزش جهانی را متحول نماید . با ایجاد کارخانه های هوشمند ، انقلاب صنعتی چهارم دنیایی را ایجاد خواهد کرد که در آن سیستم های مجازی و فیزیکی تولید در سراسر جهان با  یک روش انعطاف پذیر همکاری می کنند . مهمترین دستاورد رویکرد فوق ، سفارشی سازی محض محصولات و ایجاد مدل های جدید عملیاتی است .
چهارمین انقلاب صنعتی صرفا محدود به ماشین آلات و سیستم های هوشمند و متصل نیست و دامنه آن بسیار گسترده تر می باشد و شاهد سونامی تحولات همزمان در حوزه های مختلف دیگری نظیر توالی ژن ، فناوری نانو ، انرژی های تجدید پذیر و محاسبات کوانتومی خواهیم بود . تلفیق فناوری های فوق و تعامل آنها با یکدیگر در زمینه های فیزیکی ، دیجیتالی و بیولوژیکی است که چهارمین انقلاب صنعتی را با انقلاب های قبلی متمایز می نماید .
درانقلاب صنعتی چهارم ، فناوری های نوظهور و نوآوری های وسیع در مقایسه با گذشته و در ابعاد به مراتب گسترده تر و با سرعت بالایی بکار گرفته می شوند تا بخش های بیش تری از واقعیت های جهان هستی را آشکار نمایند . تاکنون بیش از 17% ساکنین جهان با جمعیتی بالغ بر 3 / 1 میلیارد نفر نتوانسته اند از دستاوردهای مهم انقلاب صنعتی دوم ، یعنی جریان الکتریسیته بهره مند شوند ( عدم دسترسی به برق ) . این وضعیت در خصوص انقلاب صنعتی سوم نیز صادق است و بیش از نیمی از جمعیت جهان ، حدود 4 میلیارد نفرکه اکثریت آنها در کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند ، قادر به دسترسی به اینترنت نمی باشند . بیش از تقریبا 120 سال طول کشید تا دستاوردهای انقلاب صنعتی اول به محدوده های خارج از اروپا برسد در مقابل ، اینترنت  در زمانی کمتر از یک دهه توانسته است در سراسر جهان گسترش یابد . همچنان می توان از اولین انقلاب صنعتی درس هایی را آموخت . به این معنی که میزان و شیوه استفاده از نوآوری های فناوری درجامعه،  ارتباط معنی داری با پیشرفت آن جامعه دارد . علاوه بر این که دولت ، نهادهای عمومی و بخش خصوصی هر یک می بایست به درستی نقش خود را ایفا کنند ، شهروندان نیز می بایست درعمل مزایای بلند مدت آنها را مشاهده نمایند .
به باور بسیاری از کارشناسان ، چهارمین انقلاب صنعتی همانند سه انقلاب صنعتی قبلی ، قدرتمند ، تاثیرگذار و از لحاظ تاریخی مهم خواهد بود . علی رغم صحت گفته فوق ، در این رابطه نگرانی های وجود دارد که در صورت عدم پاسخ درست و به موقع به آن، این امکان و یا احتمال وجود خواهد داشت که پتانسیل های موجود در بطن چهارمین انقلاب صنعتی جهان به دو دلیل محدود و کاهش یابند:

•  سطوح مورد نیاز از رهبری و درک تغییرات در تمامی بخش ها با توجه به نیاز به بازنگری نظام های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی جهت پاسخ گویی به انقلاب صنعتی چهارم ، اندک است . در نتیجه، هم در سطح ملی و هم در سطح جهانی، چارچوب قانونی لازم برای حاکمیت انتشار نوآوری و کاهش اختلالات احتمالی در بهترین حالت ناکافی است و در بدترین حالت در دسترس نیست.
•  جهان فاقد یک رویکرد منسجم ، مثبت و روایت مشترک برای ترسیم فرصت ها و چالش های انقلاب صنعتی چهارم است . روایتی که وجود آن اگر مد نظر ما توانمند ساختن مجموعه ای متنوع از افراد و جوامع باشد و بخواهیم از برخی واکنش های متداول علیه تغییرات بنیادی جلوگیری کنیم ،  ضروری است

دستاوردها و انتظارات انقلاب صنعتی چهارم 
در چهارمین انقلاب صنعتی ، تحقق ارتباطات دیجیتالی  توسط فناوری های نرم افزاری باعث بروز تغییرات اساسی در جوامع بشری می گردد . ابعاد این تاثیرات و سرعت بروز این تحولات ، باعث می گردد که تحول پیش رو در مقایسه با  سایر انقلاب های صنعتی روندی کاملا متفاوت و متمایز را دنبال نماید. در نظرسنجی انجام شده توسط مجمع جهانی اقتصاد و با مشارکت بیش از 800 مدیراجرایی برجسته از آنها سوال شده است که پیش بینی شما از فناوری ها چیست ؟ چه زمانی را برای رواج آنها در سطح جامعه  متصور هستید ؟ چه مدت زمانی بطول خواهد انجامید تا  پیامد این تغییرات توسط افراد ، سازمان ها ، دولت ها و جوامع بطور کامل درک شود  ؟
ماحصل این نظرسنجی در سال 2015 و با نام Deep Shift – Technology Tipping Points and Social Impact  منتشر گردید . در این گزارش  به 21 فناوری مطرح و تاریخ مطرح شدن آنها اشاره شده است . شکل 3 ، روند این تغییرات بزرگ را در بازه زمانی 2018 تا 2027 نشان می دهد .  نتایج نشان می دهد  که در سال های آغازین دهه بعد شاهد بروز تحولات بزرگی خواهیم بود .
 
 خلاصه
انقلاب صنعتی چهارم زندگی بشریت را در حوزه های مختلفی تحت تاثیر خود قرار خواهد داد . تمامی افراد و بنگاه های کسب و کار می بایست تاثیر این تحولات را در زندگی شخصی و کاری خود به دقت بررسی نمایند . قطعا یکی از این حوزه های تاثیرگذار و پس از رونمایی از تحولات پیش بینی شده ، داده و توان مدیریت آن در مسیر ایجاد بینش و ارزش است . با نگاهی به برآیند این تحولات به جرات می توان ادعا کرد که ما با یک سونامی داده در آینده ای نه چندان دور مواجه خواهیم بود . اگر بپذیریم که هم اینک داده یکی از مهمترین منابع در هر کسب و کار است ، می بایست با واقع بینی و افزایش توانمندی به استقبال سونامی داده برویم تا بتوان در فصل بهره برداری از فرصت ها  ، محصولات مناسبی را برداشت و در بازار به شدت رقابتی عرضه کرد .


منابع  :

Erik Brynjolfsson , Andrew McAfee ,The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies ,  W. W. Norton & Company; 1 edition  January 25, 2016 
Klaus Schwab,The Fourth Industrial Revolution,The Fourth Industrial Revolution, 2016