حاکمیت داده ( حکمرانی داده ) یکی از مهم ترین و حیاتی ترین اجزاء یک برنامه مدیریت داده می باشد . بدون استقرار یک برنامه جامع حاکمیت داده ، امکان تصمیم گیری مشترک در خصوص داده و در طول چرخه حیات آن از بین خواهد رفت و عملا هر بخش و یا دپارتمان با یک تفکر جزیره ای در رابطه با داده خود نه داده سازمان ، تصمیم گیری می نماید. تصمیماتی که می تواند تبعات منفی را در حوزه های کاری مختلف نظیر معماری داده ، مدل سازی داده ، امنیت داده ، کیفیت داده ، عملیات و ذخیره سازی داده و ... برای یک سازمان به دنبال داشته باشد . حاکمیت داده را می توان یک رویکرد راهبردی و تاکتیکی برای مدیریت داده تلقی کرد که از طریق تعامل و همکاری بین سه عنصر تاثیرگذار عوامل انسانی ، فرآیندها و فناوری ها ، به دنبال این موضوع است که  سازمان ها را در ارتقاء جایگاه داده به یک دارایی ارزشمند کمک نماید. برای نیل به خواسته فوق در گام نخست نیازمند تدوین مجموعه ای از اصول ، سیاست ها ، فرآیندها و دستورالعمل ها  با هدف ایجاد یک نظام سیاست گذاری منسجم در حوزه داده می باشیم تا بتوان در تمامی مراحل چرخه حیات داده یک حضور موثر ، صحیح ، هدفمند و منسجم داشت . این مسئولیت برعهده یک پارلمان قانون گذاری در حوزه داده است که خود بخشی از یک مدل و یا چارچوب  عملیاتی حاکمیت داده می باشد .  تبعات این نظام سیاست گذاری ، دامن گیر  تمامی عوامل انسانی ( people ) و غیرانسانی ( Technology )  مرتبط با داده خواهد شد .
در سالیان اخیر ، ایجاد و استقرار یک برنامه حاکمیت داده در کانون توجه اکثر کسب و کارها قرار گرفته است چراکه در بطن داده چیزی نهفته است که اگر بتوان به درستی آن را مدیریت کرد می توان در مسیر ایجاد بینش و خلق ارزش برای کسب و کار حرکت کرد . در شکل 1 ، به برخی از عوامل مهم در این خصوص اشاره شده است .
 
مدیریت حاکمیت داده در یک سازمان دارای چالش های مختص به خود می باشد . از این رو لازم است بر اساس یک نقشه راه صحیح حرکت به سمت ایجاد و استقرار یک برنامه حاکمیت داده را در دستور کار قرار داد . مدل های بلوغ حاکمیت داده ، قطب نمایی مناسب برای حرکت در این مسیر می باشند تا ضمن مشخص کردن نقطه شروع ، راهنمای ما در طول سفر ایجاد یک برنامه حاکمیت داده باشند .
در بخش اول به اهمیت یک برنامه حاکمیت داده ، چالش های پیش رو برای استقرار یک برنامه حاکمیت داده و ضرورت بکارگیری یک مدل ارزیابی بلوغ اشاره گردید . تاکنون مدل های بلوغ حاکمیت داده مختلفی ارایه شده است . در این بخش به سراغ معرفی اولین مدل بلوغ حاکمیت داده ارایه شده توسط شرکت IBM خواهیم رفت و با کلیات این مدل ، عناصر اصلی  و سطوح مختلف بلوغ آن آشنا خواهیم شد . 

 مدل بلوغ حاکمیت داده IBM   
مدل بلوغ حاکمیت داده شرکت IBM در سال 2007 ارایه و هدف اصلی آن ارزیابی و سنجش میزان پیشرفت در 11 حوزه مختلف بلوغ حاکمیت داده است .در شکل 2 ، یازده حوزه بلوغ حاکمیت داده از دیدگاه IBM نشان داده شده است . 


در شکل 3 ، ماموریت هر یک از حوزه های 11 گانه به طور مختصر تشریح شده است .



هر گروه و یا حوزه دارای زیرگروه های مختص به خود می باشد که مشخص می کند در یک حوزه بخصوص می بایست بر روی چه مواردی تمرکز گردد . سازمان ها می توانند برای ایجاد و استقرار یک برنامه حاکمیت داده ، متناسب با نیازهای کسب و کار ، از هر یک از 11 حوزه اشاره شده کار خود را شروع نمایند . با استفاده از مدل IBM می توان سطح بلوغ یک برنامه حاکمیت داده را با تمرکز بر 11 حوزه اشاره شده ، اندازه گیری و متناسب با نتایج ، جایگاه یک سازمان را در یکی از پنج سطح  اولیه  ، مدیریت شده ، تعریف شده ، مدیریت کمی و بهینه سازی  مشخص کرد . برخی مشخصات  سطوح پنج گانه عبارت است  از :
 

• سطح 1 : اولیه
  • عدم وجود فرآیندها و کنترل های داده مورد نیاز ( و یا اندک )
  • استفاده از رویکردهای جزیره ای برای مدیریت داده
  •  مدیریت داده به صورت انفعالی
  • پیگیری و مدیریت غیررسمی داده ( نگرش محلی به موضوع )
  • اختصاص بیش از حد بودجه و زمانبندی پروژه های داده ( عدم آشنایی با محدوده و ماموریت پروژه های داده )
• سطح 2 : مدیریت شده
  •  وجود آگاهی لازم در خصوص اهمیت داده
  •  سرمایه گذاری بر روی برخی پروژه ها نظیر مدل سازی یا مستندسازی فرآیندهای داده
  • تکرار در انجام برخی فرآیندها ( نه برای تمامی پروژه ها )
  • مستندسازی و در دسترس بودن کنترل های رگلاتوری مرتبط با داده
  • تمرکز بیش تر بر روی متادیتا 
• سطح 3 : تعریف  شده
  •  تعریف بهتر و یکپارچه سیاست های داده
  • پیاده سازی ناظرین داده
  • استفاده از فناوری برای مدیریت بهتر داده
  • توجه به یکپارچه سازی داده
  • به اشتراک گذاری و درک بهتر شیوه های مدیریت داده
  • توجه به ارزیابی ریسک کیفیت داده و مدیریت داده های master در چرخه حیات پروژه ها
• سطح 4 :مدیریت کمی
  •  بکارگیری یک ساختار حاکمیت داده در سطح سازمان
  •  تعریف اهداف کمی کیفیت برای فرآیندهای داده و نگهداری
  • مستندسازی مدل های داده سازمانی و امکان دسترسی به آنها
  • تبعیت از اصول حاکمیت داده در انجام پروژه ها
  •  اندازه گیری مستمر عملکرد
• سطح 5 : بهینه سازی
  •  مدیریت و کاهش هزینه های مدیریت داده
  •  خودکاری سازی و ساده سازی فرآیندها
  • مدیریت داده به صورت یکپارجه و دقیق با نگرش سازمانی
  • عزم و تلاش همگانی در برنامه حاکمیت داده
  • ارزیابی و پیگیری بازگشت سرمایه گذاری پروژه های داده

با استفاده از مدل ارزیابی بلوغ حاکمیت داده IBM  می توان علاوه بر مشخص کردن سطح کلی بلوغ حاکمیت داده در یک سازمان  ، بر روی هر یک از حوزه های یازده گانه  تمرکز کرد و سطح بلوغ  هر یک را نیز به طور جداگانه ارزیابی و به سمت بهبود آن حرکت کرد .

خلاصه 
 در سالیان اخیر توجه به داده و توانایی نقش آفرینی آن در خلق ارزش در کانون توجه و تمرکز اکثر کسب و کارها قرار گرفته شده است . پیش نیاز تحقق شعار "داده به عنوان یک دارایی سازمانی " ، توجه به الزامات مدیریت داده در طول چرخه حیات داده است . بدون شک ، حاکمیت داده یکی از مهم ترین و حیاتی ترین اجزاء یک برنامه مدیریت داده در طول چرخه حیات داده است و شاید به همین دلیل باشد که امروزه شاهد ایجاد و استقرار یک برنامه حاکمیت داده در بسیاری از سازمان ها می باشیم . برنامه ای که می بایست سطح بلوغ آن را با استفاده از مدل های بلوغ حاکمیت داده به طور دائم رصد و در جهت بهبود و توسعه آن حرکت کرد . مدل های بلوغ حاکمیت داده را می توان به منزله ابزاری در نظر گرفت که به کمک آنها می توان وضعیت موجود یک برنامه حاکمیت داده در یک سازمان را ارزیابی و میزان اثربخشی آن را مشخص کرد تا در ادامه و پس از شناسایی نقایص و فاصله موجود در جهت حل آنها و حرکت به سمت سطح بعدی بلوغ حرکت کرد . در این بخش با کلیات مدل بلوغ حاکمیت داده شرکت IBM آشنا شدیم . مدلی که با مشخص کردن یازده حوزه کلیدی به دنبال بهبود مدیریت داده در حوزه های مختلف است . در بخش بعد به سراغ مدل بلوغ حاکمیت داده استنفورد می رویم و با کلیات آن آشنا خواهیم شد.