جزئیات  
عنوان آشنایی با مدل کسب و کار
نوع منبع مقاله
گروه سایر
تاریخ انتشار 1395/7/10
خلاصه استفاده از فناوری اطلاعات به عنوان یک عامل توانمندساز کسب و کار، یکی از چالش های مهم اکثر بنگاه های اقتصادی است . با رشد چشمگیر فناوری اطلاعات، طبیعی است که این انتظار وجود داشته باشد که فناوری اطلاعات بتواند به یکی از بازیگران اصلی در مدل های کسب و کار ایفای نقش کند. رفتار سازمان ها شباهت بسیار زیادی به زندگی انسان ها دارد و تابع یک چرخه حیات است . هر سازمان در طول حیات خود مراحل مختلفی را تجربه می کند .شناسایی چرخه حیات یک سازمان بسیار حائز اهمیت است چراکه تصمیم گیری و تعریف استراتژی برای هر سازمان وابسته به وضعیت چرخه حیات آن است . هر مرحله از چرخه حیات یک سازمان دارای خصایص منحصربفرد مختص به خود است که می بایست در زمان طراحی استراتژی کسب و کار و استراتژی عملیاتی مد نظر قرار گیرند .آشنایی با مدل کسب و کار یک سازمان یکی از اقدامات مهم به منظور شناخت یک سازمان است . بدیهی است با شناخت بهتر یک سازمان می توان اقدام به تدوین و اجرای یک استراتژی در حوزه های مختلف مرتبط با فناوری اطلاعات کرد.

 ضرب آهنگ گام های یک سازمان در محیط به شدت رقابتی امروز می بایست مبتنی بر تحلیل دقیق رقبا و شناخت جنبه های مختلف مرتبط با سازمان به منظور نیل به رشد و توسعه پایدار باشد . مدیران ارشد می بایست نسبت به مسایل مهم سازمان خود آگاه باشند . فناوری ، نیاز مشتریان و انتظارات به سرعت در حال تغییر است و این موضوع ضرورت بازنگری مستمر در فرآیندها و جریان های کاری را بیش از گذشته کرده است . روش های گذشته تولید و ارایه خدمات دیگر جواب نمی دهد و می بایست به سرعت تغییر یابند تا بتوان به نیاز جدید بازار و مشتریان پاسخ داد . چرخه حیات سازمان ، فرآیندها ، جریان های کاری ، مهمترین عوامل موفقیت ، مدل کسب و کار و Benchmarking ( فرآیند مقایسه سازمان خود با بهترین ها ) مستقیما به سازمان و فرآیندهای آن مرتبط می گردند . آشنایی با موارد فوق به ما کمک می کند تا بتوان با شناخت بهتر سازمان نسبت به ارایه طرح ها و برنامه های راهبردی اقدام کرد . کاشت هر بذر خوب  در هر زمین کشاورزی ، برداشت یک محصول خوب را تضمین نخواهد کرد . شناخت دقیق یک سازمان قبل از ارایه هر گونه طرح و یا پروژه جدید ، امری حیاتی است تا بتوان در ادامه و متناسب با سطح بلوغ و ظرفیت آن از فناوری ها خصوصا فناوری های نو استفاده کرد . یکی از گام های مهم شناخت یک سازمان ، آشنایی با مدل کسب و کار آن است . یک مدل کسب و کار می بایست متناسب با واقعیت های دنیای خارج از سازمان و حقایق درون سازمان تدوین گردد . در ادامه با نحوه تعریف یک مدل کسب و کار و اجزاء مهم آن آشنا خواهیم شد.

مدل کسب و کار
مدل کسب و کار ، یک طرح مشتمل بر مجموعه ای از فعالیت ها است که یک سازمان با پیاده سازی آنها به دنبال تولید درآمد و ایجاد سودآوری برای بنگاه اقتصادی خود است . مدل کسب و کار از اجزاء مختلفی تشکیل می گردد . مدل ایجاد درآمد و هزینه نمونه هایی در این زمینه می باشند . در مدل کسب و کار ، ذینفعان مختلف کسب و کار نظیر مشتریان و یا شرکای تجاری نیز مد نظر قرار خواهند گرفت .
  •  هر مدل کسب و کار دارای فرآیندهایی است .
  •  هر فرآیند دارای رویه هایی است ( دستورالعمل های کاری )
  • هر رویه دارای تراکنش هایی است .
  • هر تراکنش به تولید داده ختم می گردد .
همانگونه که در شکل 1 نشان داده شده است  ، یک مدل کسب و کار شامل نه بخش اصلی است که می توان با تمرکز بر روی هر بخش ، مدل را تشریح کرد .

زنجیره ارزش تجزیه و تحلیل
شکل 1 : مدل کسب و کار

در ادامه به بررسی هر یک از موارد نه گانه نشان داده شده در شکل 1 خواهیم پرداخت .
  •  Value Proposition: به ارزش ارایه شده  به مشتریان از طریق  محصولات و یا سرویس ها اطلاق می گردد . ارزش ارایه شده به مشتریان ، ظرفیت و توانمندی تولید درآمد و سودآوری را برای یک سازمان تعیین می کند .
  • Client Segments: مشتریانی هستند که قرار است بنگاه اقتصادی برای آنها ارزشی را ارایه نماید. این مشتریان برای سازمان تولید درآمد خواهند کرد( مشتریان هدف ).
  • Distribution Channels: کانال های مختلف ارتباطی جهت ارایه محصولات و یا سرویس ها به مشتریان هدف را مشخص می کند .
  • Client Relationships: توسعه ارتباطات با مشتریان می تواند به تداوم کسب و کار برای یک سازمان ختم شود و این اطمینان را ایجاد نماید که درآمد یک سازمان رشد می یابد و بنگاه اقتصادی به یک سطح قابل قبول از ثبات می رسد. حفظ مشتریان ، یکی از فعالیت های کلیدی برای تقویت کسب و کار است . جذب یک مشتری جدید همواره مشکل و هزینه های مختص به خود را نسبت به حفظ مشتری دارد . 
  • Key Resources: برای ارایه ارزش به مشتریان در قالب محصول و یا خدمات ، یک سازمان به منابع کلیدی مختلفی  نظیر کارکنان ماهر ، زمان ، انرژی ، پول ، ماشین آلات ، تجهیزات و  موارد مشابه دیگر نیاز دارد .
  • Key Activities:  مجموعه ای از فعالیت ها که با بکارگیری و کمک منابع کلیدی می توان ارزش مورد نظر را در اختیار مشتریان قرار داد. این فعالیت ها در پیاده سازی مدل کسب و کار بسیار کارساز و مفید خواهند بود.
  • Partner Network: شرکای تجاری کلیدی در مراحل مختلفی درگیر تصمیم گیری می شوند. حتی ممکن است آنها درگیر طراحی استراتژی های کسب و کار ، سطوح عملیاتی و سطوح کارکردی شوند .
  • Revenue Flows: جریان تولید درآمد توسط یک سازمان را مشخص می کند و شامل منابع مختلف درآمدی  و توافق بر روی آنها به منظور تامین مجموع درآمد تولید شده توسط مدل کسب و کار است.
  • Cost Structure: انواع مختلف هزینه های سازمان به منظور تولید و ارایه محصول و یا خدمات به مشتریان هدف را شامل می شود . ساختار هزینه ها ضمن گروه بندی و مشخص کردن دقیق هزینه ها ، سهم هر گروه را در تولید و ارایه محصول و یا خدمات به مشتریان هدف مشخص می کند . با تمرکز بر روی هر گروه می توان بهینه سازی هزینه ها را انجام داد. ارایه محصول و یا سرویس به مشتریان می بایست توام با مدیریت صحیح هزینه ها و ارتقاء سطح کیفی محصولات و خدمات باشد.

 ارتباط نوآوری و مدل کسب و کار
نوآوری و مدل کسب و کار دارای ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر می باشند . مدل کسب و کار به محدوه وسیعی از فرصت های کسب درآمد و سودآوری اشاره می نماید . این فرصت ها توسط طرح های مختلف کسب و کار ایجاد می گردند که از ایده های خلاقانه و نوآوری حمایت می نمایند . در صورتی که یک سازمان بخواهد  زنده و پویا باقی بماند ، می بایست  بهبود مستمر در ارایه خدمات و محصولات به مشتریان را از طریق نوآوری  در دستور کار خود قرار دهد و این را به عنوان یک نیاز و باید مورد توجه جدی قرار دهد .
مثلا ، زمانی که تلفن های همراه به بازار عرضه شدند مجموعه ای از ارزش های جدید را در مقایسه با تلفن های ثابت به مشتریان ارایه دادند . ویژگی ها و سرویس های ارایه شده توسط تلفن های همراه ، ماحصل نوآوری و خلاقیت در صنعت ارتباطات و مخابرات بود که انقلابی در روش ارتباط افراد با یکدیگر را ایجاد کرد . با عرضه تلفن های همراه ، مجموعه ای از مدل های مختلف کسب و کار نظیر رسانه های اجتماعی ، تبلیغات ، mobile banking و ... متولد شدند . این وضعیت در خصوص اینترنت نیز صادق است . پس از افزایش ظرفیت پهنای باند و امکان دسترسی با سرعت بالا به اینترنت ، مجموعه ای از مدل های جدید کسب و کار نیز متولد شده اند . تجارت الکترونیکی یک نمونه بارز در این زمینه است که موفقیت خود را  مدیون کیفیت بالای سرویس های اینترنت  می داند .  شرکت هایی نظیر DELL از اینترنت به عنوان یک کانال توزیع استفاده کردند . سایت هایی نظیر Amazon مجموعه ای از محصولات ( از کتاب تا محصولات الکترونیکی ) را از طریق وب سایت خود به فروش می رسانند . گوگل ، اینتل و شرکت های متعدد دیگری بطور مستمر مدل های کسب و کار خود را تغییر می دهند . آنها دریافته اند که بهبود مستمر ، رمز ماندن در فضای رقابتی شدید در دنیای کسب و کار است . مدل کسب و کار می بایست پویا و متاثر از نوآوری باشد تا بتواند به تعهدات خود در بازه های زمانی مختلف و سلایق گوناگون مشتریان به خوبی پاسخ دهد .

عوامل حیاتی موفقیت
موفقیت دور از دسترس نیست اگر بدانیم به دنبال چه چیزی هستیم و روش های کسب آن به چه صورت است؟ واژه موفقیت برای افراد مختلف دارای معانی متفاوتی است .  CSF (برگرفته شده از Critical Success Factors) یا فاکتورهای حیاتی موفقیت ، شامل عوامل ، پارامترها و فعالیت هایی است که به یک سازمان و یا شرکت کمک می کند تا به چشم انداز و اهداف خود دست یابد. همانگونه که از نام CSF مشخص است ، این عوامل برای موفقیت کسب و کار بسیار حیاتی می باشند . از CSFs می توان به عنوان یک نقطه مرجع مشترک استفاده کرد تا به کمک آن بتوان موفقیت پروژه و کسب و کار را تعیین و اندازه گیری کرد . CSF کمک می کند تا بدانیم چه کاری را در اولویت قرار دهیم و انجام چه کاری مهم است . انجام یک کار در مسیر صحیح مستلزم توجه به شاخص های حیاتی موفقیت آن است  .


خلاصه 
هر سازمان  دارای یک چرخه حیات مختص به خود است که از آن با نام OLC ( برگرفته شده از Organization Life Cycle ) یاد می شود . شناسایی چرخه حیات یک سازمان و آخرین وضعیتی که سازمان در آن قرار دارد ،  بسیار حائز اهمیت است چراکه تصمیم گیری و تدوین استراتژی برای هر سازمان وابسته به چرخه حیات آن است . هر مرحله از چرخه حیات دارای خصایص منحصربفرد مختص به خود است که لازم است در زمان طراحی فعالیت های کسب و کار و تدوین استراتژی مورد توجه قرار گیرند .
فرآیندها به منزله قلب یک سازمان می باشند و از تلفیق فرآیندهای فردی ، یک سازمان تعریف می گردد . روشی که این فرآیندها طراحی و توسط کارکنان اجراء می شوند ، مسیر موفقیت یک سازمان را مشخص می نماید . شناخت و آگاهی از این فرآیندها به منظور مدیریت صحیح آنها ضروری است . ایجاد یک مدل کسب و کار ، توجه به هر یک از اجزاء مدل کسب و کار ، ارتباط نوآوری با مدل کسب و کار و در نهایت شناسایی عوامل اصلی و حیاتی موفقیت کسب و کار از دیگر مواردی بودند که در این مطلب به آنها اشاره گردید . مقایسه  با سازمان هایی که فعالیت های مشابه را انجام می دهند و در زمره بهترین ها در نوع خود می باشند ، می تواند به یک سازمان در جهت بهبود مستمر فرآیندهای کاری کمک نماید . همچنین استفاده از به روش ها و استانداردها متناسب با حوزه ای که یک سازمان در آن مشغول به فعالیت است ، می تواند مسیر رسیدن به نتایج مطلوب را هموارتر نماید.


منابع  :
Sanjay Mohapatra , Laxmikant Lokhande . Cloud Computing and ROI: A New Framework for IT Strategy. Springer, 2014